Wanneer gaat illegale spionage van burgers worden bestraft?

De onrechtmatige praktijken van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) lijken uit een bodemloze put te komen. Onlangs bleek al dat ze burgers illegaal surveilleerde, nu blijkt uit nieuw onderzoek dat de NCTV gemeenten heeft aangespoord private bedrijven in te zetten om in moskeeën te infiltreren.

Speelt iedereen voor geheim agent?

Volgens het NRC hebben zeker tien gemeenten commerciële partijen ingehuurd om heimelijk onderzoek te laten doen in gebedshuizen. De onderzoekers, die zich niet als zodanig kenbaar maakten, namen deel aan het gebed, luisterden naar de preken en verzamelden ondertussen allerlei persoonlijke informatie over bezoekers en bestuursleden. Met naam en toenaam werd er beschreven wie van wie familie was, welke opleidingen mensen hadden gedaan, wie onderling ruzie had en waar mensen precies in geloofden.

Noch de NCTV, noch gemeenten, noch commerciële bedrijven zijn bevoegd zich te gedragen als geheim agent. Omdat de onderzoeken specifiek gericht waren op moslims en moskeeën is het volgens hoogleraar cross-cultureel recht Tom Zwart mogelijk dat burgemeesters zich schuldig hebben gemaakt aan strafbare feiten. Zo is geld bijdragen aan activiteiten gericht op discriminatie vanwege godsdienst een misdrijf en is het discrimineren van personen in uitoefening van een ambt een overtreding.

De Autoriteit Persoonsgegevens kan wat interne toezichthouders niet kunnen: handhaven en boetes uitdelen.

Mensenrechten zijn er niet zomaar

Bij deze surveillancepraktijken werden vermoedelijk ook onrechtmatig persoonsgegevens verwerkt. Juist om mensenrechten te beschermen, mogen gegevens over iemands godsdienst of etnische afkomst volgens de Europese privacywet in principe niet worden verwerkt. De Autoriteit Persoonsgegevens noemt dit beeld dan ook “zeer zorgelijk”. Zij adviseert gemeenteraden hun interne toezichthouders onderzoek te laten doen. Een prima advies dat de Autoriteit Persoonsgegevens wat ons betreft zelf ook mag opvolgen. Hoeveel privacyschendingen moeten er nog volgen voordat de Autoriteit Persoonsgegevens de NCTV en gemeenten tot orde roept? De Autoriteit Persoonsgegevens kan immers wat interne toezichthouders niet kunnen: handhaven en boetes uitdelen.

Hoeveel privacyschendingen moeten er nog volgen voordat de Autoriteit Persoonsgegevens de NCTV en gemeenten tot orde roept?

De onbetrouwbare overheid als veelpleger

Hoe kan het dat de overheid, die in een democratie afhankelijk is van vertrouwen, voor de zoveelste keer de wet overtreedt en grondrechten van burgers aan de laars lapt? Zolang toezichthouders niet optreden, het Openbaar Ministerie niet vervolgt, de minister van Justitie en Veiligheid de NCTV niet ter verantwoording roept, maar een blik nieuwe bevoegdheden opentrekt – kortom zolang de checks & balances in onze rechtsstaat niet werken – blijft de overheid een veelpleger.

We blijven ons inzetten tegen onnodige en disproportionele verruiming van de bevoegdheden van de NCTV. Want als deze organisatie nu al haar taken niet op een legale manier weet uit te voeren, hoe kunnen we haar dan vertrouwen met nog meer bevoegdheden? De NCTV, de minister van Justite en Veiligheid en de betrokken gemeenten hebben heel wat uit te leggen. En voor het herstel van vertrouwen in de rechtsstaat, zullen de checks and balances toch echt aan het werk moeten. Want zolang grove schendingen van mensenrechten worden afgedaan met woorden als “zorgelijk” en “sorry”, is het wachten op het volgende schandaal.