Digitaal wakker, terwijl de toezichthouder in slaap wordt gehouden
De digitale ambities van het kabinet zijn torenhoog. Waren hun ambities op het gebied van mensenrechten dat ook maar. En durfde iemand maar de portemonnee daarvoor te trekken…
De digitale wondermiddelen schieten dit najaar als paddestoelen uit de grond. Van rondvliegende politiecamera’s tot een surveillerend cyberleger dat ons onlinegedrag registreert. ‘Voor elk probleem een technische oplossing’, lijkt het te klinken binnen het kabinet. Nederland is namelijk digitaal ‘wakker’ geworden, zo stelt men in de Nederlandse Digitaliseringsstrategie 2.0. Nederland moet koploper worden op het gebied van digitale innovatie. Zo wordt er flink geld uitgetrokken om in Artificiële Intelligentie te investeren, onderwijs, overheid en private partijen, niemand wordt overgeslagen. Maar grote technologische mogelijkheden brengen ook grote risico’s met zich mee. Bijvoorbeeld op het gebied van mensenrechten en privacy. Gelukkig is daar de Autoriteit Persoonsgegevens die er op toeziet dat onze privacy geborgd wordt. Dat is ook de belofte die in alle plannen van het kabinet netjes terugkomt: mensenrechten worden beschermd, geen vuiltje aan de lucht.
Eet dit kabinet ook altijd alleen haar appelmoes op en liever niet de groenten?
Maar de hemel betrok, toen resultaten van het onderzoek naar wat de Autoriteit Persoonsgegevens nodig heeft om te kunnen functioneren naar buiten kwamen. De toezichthouder roept al jaren dat ze te weinig middelen heeft om haar taken uit te kunnen voeren, dus besloot het Ministerie van Veiligheid en Justitie dat er extern onderzoek moest komen. Uit dit onderzoek van KPMG blijken de zorgen van de Autoriteit Persoonsgegevens terecht: de Autoriteit Persoonsgegevens moet groeien van 184 fte naar 470 fte om haar wettelijke taken uit te kunnen voeren. Tijd voor de Minister voor Rechtsbescherming, dus om zijn portemonnee te trekken. En gezien de ambities én beloften in alle digitaliseringsplannen, zou je verwachten dat de noodzaak daarvan ook niet betwist wordt. Helaas voelt de Minister er weinig voor over de brug te komen en schuift dit liever door naar een volgend kabinet.
Het belang van een onafhankelijke toezichthouder
Alle lichten staan dus op groen om in volle vaart te innoveren en te experimenteren met technologie en daarbij onze mensenrechten te beschermen. Maar als puntje bij paaltje komt, dan krijgt de privacy-toezichthouder niet eens voldoende geld om haar huidige taken uit te voeren, laat staan voor de toekomstige werkdruk die door al deze spannende plannen ontstaat. De innovatieve sprint voorwaarts gaat natuurlijk ook een stuk sneller wanneer er niemand is die wijst op mogelijke hordes op de weg.
Deze situatie laat precies zien waarom toezichthouders onafhankelijk zouden moeten zijn. Een ministerie verantwoordelijk maken voor het budget van een toezichthouder die moet toezien op de uitvoering van de plannen van datzelfde ministerie is vragen om gedonder. Met als resultaat dat het Ministerie van Justitie en Veiligheid doorraast, terwijl de Autoriteit Persoonsgegevens buiten spel wordt gezet. Onverantwoordelijk en onvolwassen gedrag, want er is dus wel geld voor futuristische AI en leuke gadgets voor de politie, maar niet voor de bescherming van fundamentele rechten. Eet dit kabinet ook altijd alleen haar appelmoes op en liever niet de groenten?
Lachwekkend of treurniswekkend?
Wat we online uitspoken, wat voor demonstraties we bezoeken, of we in de buurt zijn geweest van iemand met het coronavirus: onze gegevens zijn razend interessant en de mogelijkheden om data beleidsmatig in te zetten schier oneindig. Het is belangrijker dan ooit dat onze gegevens alleen op een veilige en rechtmatige manier gebruikt worden. Sinds 2018 kunnen we ons beroepen op de Europese privacywet, de AVG. Maar wat stelt die wet nog voor als er niet meer toegezien kan worden op de naleving van die wet? Waar de AVG werd aangekondigd met veel bombarie over de hoge boetes die de toezichthouder kon opleggen, halen organisaties daar nu hun schouders al over op. De Autoriteit Persoonsgegevens is namelijk nergens te bekennen. Ook wij als Bits of Freedom hebben daar al vaker kritiek op geuit. De achterstanden bij de toezichthouder zijn onderhand zo groot dat de voorzitter Aleid Wolfsen het ‘lachwekkend’ noemt. Ons staat het huilen nader dan het lachen.
Mensenrechten staan in de weg
Tijdens de afgelopen behandeling van de begroting van het Ministerie van Justitie en Veiligheid heeft de coalitie het voorstel om nu meer geld voor de Autoriteit Persoonsgegevens beschikbaar te stellen weggestemd. Wel durft D66 het aan om de Minister op te roepen te onderzoeken volgend jaar er wél voldoende budget en capaciteit bij de toezichthouder kan worden gemaakt. We zullen zien of de Minister de komende maanden daarvoor een manier vindt, omdat het beschermen van mensenrechten belangrijk is. Of toch liever een smoes uit zijn hoed tovert omdat mensenrechten de digitale innovatieplannen eigenlijk alleen maar in de weg staan.