1984 in 2021 – Bij aanvraag uitkering worden burgers tot op het bot doorgelicht

Wie een uitkering aanvraagt, krijgt vaak zonder het te weten te maken met het Inlichtingenbureau. Een stichting die in opdracht van de overheid een burger tot op het bot doorlicht. Het koppelt onopgemerkt allerlei data van instanties. Deskundigen zijn verbaasd: hoever denkt de overheid te mogen doordringen in het leven van een individu? Is dit niet te veel 1984 in 2021?

Wie een uitkering van de overheid aanneemt, heeft nauwelijks nog privacy. Dat zegt rechtsgeleerde en voorzitter van het Platform Bescherming Burgerrechten Tijmen Wisman. ‘Door steun te accepteren, lever je jezelf eigenlijk compleet over aan de overheid.’ Daardoor mag de overheid een bijstandsgerechtigde volledig binnenstebuiten keren, zegt advocaat Stijn Engelen uit Venlo. Hij staat geregeld mensen met een uitkering bij. ‘Ze weten echt alles van je.’

Zo’n allesweter is het Inlichtingenbureau: een stichting die van allerlei overheidsinstanties, gemeenten en sommige nutsbedrijven informatie verzamelt over burgers, deze naast elkaar legt en nog wat stoeit met die data. De aandacht gaat daarbij vooral uit naar eventuele onregelmatigheden. Als het Inlichtingenbureau vervolgens ‘een situatie’ constateert die ‘mogelijk van invloed is op het recht of de hoogte van de bijstand’ – een ‘samenloop’ heet dat in het jargon – dan gaat er een signaal naar de betreffende gemeente. Die kan dan een onderzoek beginnen.

Het Inlichtingenbureau werd twintig jaar geleden ingesteld door de overheid en voert sindsdien vrijwel onopgemerkt en geruisloos zijn werk uit. Maar mede onder druk van de toeslagenaffaire, waarbij de jacht op fraudeurs tot vele, onterechte verdenkingen leidde, is er nu ook weer aandacht voor de Participatiewet, die de bijstand regelt. Daardoor is de vraag actueel hoever de overheid mag doordringen in het leven van een individu. En wat het Inlichtingenbureau precies doet en mag…

…Het komt erop neer dat het bureau de data van organisaties zoals het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV), de Sociale Verzekeringsbank (SVB), de Belastingdienst, de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO), de Rijksdienst voor het Wegverkeer (RDW) en gemeenten aan elkaar koppelt. Het kijkt bijvoorbeeld of iemand met een bijstandsuitkering niet een te dure auto op zijn naam heeft staan. Of dat iemand met een uitkering samenwoont met iemand die genoeg verdient. Of dat er nog ergens vermogen aanwezig is, of dat iemand ergens anders geld vandaan krijgt.

Door de voortschrijdende technische mogelijkheden is het daarbij steeds makkelijker om uitkeringsgerechtigden in de gaten te houden. Het Inlichtingenbureau speelt hierin een grote rol.

Het bureau is in 2001 door het ministerie van Sociale Zaken – met toenmalig staatssecretaris Mark Rutte als verantwoordelijke – ingesteld en heeft als stichting een wat merkwaardige status heeft. ‘Het is ingesteld door het ministerie, valt eigenlijk onder de gemeenten, maar is juridisch gezien zelfstandig.’

Dat betekent in de praktijk dat informatie van het Inlichtingenbureau niet onder de Wet openbaarheid bestuur valt en onduidelijk is wie verantwoordelijk is voor de data die het Inlichtingenbureau verwerkt. 

Alles bij de bron; Volkskrant [uitgebreid, lang verhaal]